Jemy zdrowo, bo chcemy być zdrowi. Kiedy robimy zakupy, gotujemy, mamy wpływ na zdrowie swoje i bliskich, ale nie tylko. Jakie znaczenie dla świata mają nasze codzienne wybory? Według diety planetarnej – duże.

Dieta planetarna nie ma ściśle określonych zasad. Nie chodzi w niej o kalorie, pory posiłków i inne kwestie, które przychodzą nam do słowy, kiedy myślimy o diecie. Dieta planetarna to bardziej zbiór założeń, które zaproponowali naukowcy z The EAT-Lancet Commission on Food, Planet, Health, czyli Komisji ds. Żywności, Planety, Zdrowia.

 

 

Specjaliści stwierdzili, że choć jedzenie jest niezbędne do życia, to może stać się również zagrożeniem dla planety i ludzi. Ziemia ma coraz więcej mieszkańców, jednak, choć produkujemy też coraz więcej jedzenia, nie wszyscy mają do niego dostęp. Z jednej strony mamy problem niedożywienia, a z drugiej nadmiaru. Obydwie sytuacje są niebezpieczne dla zdrowia i życia. Z kolei produkcja dużych ilości jedzenia, z czego ponad miliard ton, czyli 1/3, trafia do kosza, jest wielkim obciążeniem dla planety oraz marnowaniem surowców, między innymi tak cennej i niezbędnej do życia wody.

Dieta planetarna w skali globalnej

Jednym z podstawowych założeń diety planetarnej jest zrównoważona produkcja żywności. Zmiany powinny obejmować zarówno metody produkcji, jak i transport oraz dystrybucję jedzenia.

Jednym ze sposobów na „ratowanie” planety dzięki diecie jest ograniczenie mięsa i produktów odzwierzęcych – ich produkcja jest dużym źródłem emisji gazów cieplarnianych. Nadmiar gazów cieplarnianych jest szkodliwy dla klimatu. My odczuwamy to na przykład przez wyższe średnie temperatury, duże opady i powodzie oraz susze.

Potrzebne są też zmiany w rolnictwie. Kluczowe jest dobre wykorzystanie dostępnych obszarów rolnych, przy mniejszym zużyciu wody i nawozów. Cel to zmniejszenie degradacji przyrody. Przykładowo, nadmiar i nieprawidłowe wykorzystanie azotów i fosforów w rolnictwie szkodzi jeziorom i terenom przybrzeżnym, co ma dalsze konsekwencje dla środowiska, zwierząt i ludzi.

Ważnym krokiem jest też zrównoważona dystrybucja żywności, aby unikać wyrzucania jedzenia i marnowania zasobów. Jak zauważyli specjaliści z Komisji EAT-Lancet: „Sposób, w jaki żywność jest produkowana, konsumowana i w jak dużym stopniu jest ona tracona lub marnowana kształtują w dużej mierze zdrowie człowieka i planety”. Eksperci zwracają uwagę, że ważna jest edukacja, aby konsumenci wiedzieli, jaki efekt dają ich codzienne wybory.

 

Dbasz o Ziemię, dbasz o zdrowie

Takie racjonalne podejście to korzyści dla planety, ale również dla zdrowia. Przede wszystkim ma pomóc zmniejszyć skutki chorób, których przyczyną jest niedożywienie lub nadmiar jedzenia.

Kluczem do sukcesu, także w codziennej diecie, jest różnorodność. Dieta powinna być zróżnicowana, oparta przede wszystkim na produktach roślinnych. Zalecane jest zmniejszenie spożycia czerwonego mięsa i produktów odzwierzęcych, a także cukru i produktów wysoko przetworzonych. Innymi słowy – jest to po prostu styl żywienia, o którym myślimy, kiedy mówimy „zdrowa dieta”.

Korzyści dla zdrowia? Mniejsze ryzyko nadwagi i otyłości, cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych i innych schorzeń. Taka dieta jest też uznawana za rodzaj profilaktyki chorób neurodegeneracyjnych i nowotworów.

 

Dieta planetarna w praktyce

Pora przełożyć naukę na codzienną praktykę! Na pewno nie odkryjemy tutaj Ameryki, jeśli chodzi o zdrową dietą, ale nie zaszkodzi przypomnieć sobie i utrwalić podstawowe zasady.

• Podstawa diety: warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe, orzechy, pestki i nasiona.

• W umiarkowanych ilościach: jajka, mleko i produkty mleczne, ryby i owoce morza.

• Jedz mniej: mięso, a szczególnie czerwone, przetwory mięsne (na przykład wędliny i parówki), słodycze, słone i słodkie przekąski, fast foody, wysoko przetworzona żywność jedzenie z dużą ilością soli i cukru dodanego.

Poza zmianami w diecie, zadbaj o małe nawyki – jedz posiłki świadomie, w miłym towarzystwie, nie przejadaj się i nie marnuj jedzenia. Kupuj lokalnie i mądrze, korzystaj z zapasów, a nadmiar jedzenia zamrażaj, wykorzystaj w innych daniach albo podaj dalej. Jedz kolorowo i szukaj sposobów, jak do posiłków wrzucić więcej warzyw.

 

Czy dieta planetarna uratuje świat? Na pewno nie stanie się to od razu. Specjaliści z The EAT-Lancet Commission on Food, Planet, Health uważają, że potrzebne zmiany wprowadzimy w 2050. Trudno przewidzieć, co wydarzy się za kilkanaście czy kilkadziesiąt lat, ale jedno jest pewne - sukces to suma drobnych rzeczy i każdy może mieć swój wkład we wspólne dobro.

 

Źródła:

• Marta Cyzio, Ile jedzenia marnujemy rocznie?, 2020,
• Justyna Balinowska, Dieta Planetarna EAT Lancet – zasady odżywiania i wpływ na zdrowie, 2020,
• Klaudia Wiśniewska, Aleksandra Jasińska, Paulina Cholewińska, Dieta dla planety – e-book Federacji Polskich Banków Żywności,  2021,
• Dominika Wnęk, Dieta planetarna, 2021,
• Gabriela Stec-Warmuz, Dieta planetarna, 2022,
• Summary Report of the EAT-Lancet Commission, Healthy Diets From Sustainable Food Systems, Food Planet Health.