Dieta wegetariańska ma proste założenie – wegetarianie nie jedzą mięsa. Ale na tym nie kończy się wegetarianizm, ponieważ są różne jego rodzaje. Jak może wyglądać dieta bezmięsna?

Wegetarianizm dla wielu osób może wydawać się nowoczesnym wynalazkiem, ale dieta wegetariańska, a raczej jarska, ma w Polsce długą historię. W tradycyjnej  kuchni polskiej, poza obfitością przepisów mięsnych, znajdziemy też receptury bez mięsa, na przykład kartofle nadziewane grzybami, babka ziemniaczana, knysze, polenta, pierogi, kluski, kopytka i rozmaite potrawy mączne, placki ziemniaczane lub warzywne zupy.

 

Wybierz opcję wege!

 

W staropolskiej tradycji mieliśmy w ciągu roku nawet 200 dni postnych! W tym czasie zakazane były mięso i mięsne przetwory, często także mleko, masło, sery i jajka. Takie posty miały religijny charakter, ale także ekonomiczną przyczynę – dla prostego ludu były dobrym uzasadnieniem, by rezygnować z wielu smakołyków. Mieszkańcy szlacheckich dworów, magnackich pałaców oraz bogatych klasztorów i plebanii częściej pozwalali sobie na odstępstwa od postu. Z kolei w niektórych zakonach i zgromadzeniach mięsa nie jedzono wcale. 

 

 

JARSKIE TRADYCJE POLAKÓW

„Świadomy” wegetarianizm zagościł w Polsce dopiero pod koniec XIX wieku. Ludzie sami decydowali, że nie będą jeść mięsa, ze względów zdrowotnych lub etycznych. Byli to jarosze – dieta jarska to polskie określenie wegetarianizmu, które prawdopodobnie wywodzi się od słowa „jary”, które znaczy tyle co „krzepki”. W tym czasie pojawiły się książki kucharskie, w całości skupione na kuchni jarskiej.

 

 

RODZAJE WEGETARIANIZMU

Wiele osób rezygnuje z mięsa – dla zdrowia, dla dobra zwierząt lub z troski o planetę. Wegetarianizm przyjmuje różne formy i prosta zasada – bez mięsa – nie jest jedyną cechą diety jarskiej. Łagodną formą wegetarianizmu jest laktoowowegetarianizm – oprócz produktów roślinnych dozwolone są mleko i jajka. Z kolei laktowegetarianizm dopuszcza do diety roślinnej mleko i jego przetwory, a owowegetarianizm – jajka.

 

Więcej warzyw na co dzień - od Chili24!

 

Bardziej liberalny jest pescowegetarianizm, czyli ichtiowegetarianizm, w którym dopuszczalne są ryby. Semiwegetarianie mogą jeść drób, ryby, owoce morza, bez mięsa ssaków.

 

 

Do diet pseudowegetariańskich zaliczamy fleksitarianizm, który polega na świadomym ograniczeniu produktów zwierzęcych w codziennej diecie. Ciekawą opcją jest insektowegetarianizm, w którym dopuszczalny źródłem białka są... owady.

Radykalna postacią wegetarianizmu jest weganizm, w 100% oparty na składnikach roślinnego pochodzenia. Jeszcze surowsze założenia ma witarianizm, według którego produkty roślinne należy jeść na surowo (dopuszczalna jest obróbka termiczna w temperaturze do 40 stopni). Skrajnie radykalne są frutarianizm – jedzenie owoców i warzyw, które spadły z krzaka bez udziału człowieka – oraz bretarianizm. Bretarianie uważają, że do przeżycia wystarczy im tylko... energia słoneczna, a każde jedzenie jest szkodliwe.

 

 

CZY WEGETARIANIZM JEST ZDROWY?

Nie ma jednej odpowiedzi na pytanie, czy wegetarianizm jest zdrowy. Najkrótsza odpowiedź brzmi: to zależy. Dobrze ułożona, oparta na owocach, warzywach i niskoprzetworzonych produktach, dieta wegetariańska jest korzystna dla zdrowia i sylwetki. Jest bogata w witaminy i składniki odżywcze, przy stosunkowo niskiej kaloryczności. Niska zawartości soli i tłuszczów, a także cholesterolu oraz duża dawka złożonych węglowodanów oraz błonnika również są dobre dla zdrowia. Dieta wegetariańska może być dobrą profilaktyką chorób cywilizacyjnych, takich jak między innymi otyłość, miażdżyca, nadciśnienie i cukrzyca, a wykluczenie z diety przetworzonych produktów mięsnych ma związek z niższym ryzykiem wystąpienia niektórych nowotworów, na przykład rak jelita grubego i trzustki.

 

Grzybobranie w Chili24!

 

Przy diecie wegetariańskiej trzeba uważać na niedobory i zadbać o odpowiednią ilość takich składników jak wapń, żelazo, cynk, witaminy D i B12 oraz pełnowartościowe białka. W niektórych sytuacjach warto pomyśleć o dodatkowej suplementacji. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na dietę dzieci i kobiet w ciąży.

 

 

Czy dieta bez mięsa jest receptą na zdrowie? Kluczem do sukcesu, jak zawsze, jest zdrowe podejście. Nawet dieta wegetariańska może okazać się szkodliwa, jeśli będzie niedoborowa i bogata w wysokoprzetworzone produkty. Badacze zauważają jednak, że osoby, które nie jedzą mięsa, często prowadzą bardziej aktywny styl życia – unikają alkoholu i papierosów oraz dbają o aktywność fizyczną.

Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk w 2019 roku wydała stanowisko dotyczące wartości odżywczej i bezpieczeństwa stosowania diet wegetariańskich – jeśli interesujesz się tematem wegetarianizmu, przeczytaj te kilka stron stworzonych przez specjalistów w temacie zdrowego odżywiania.

Chcesz zadbać o zdrowie i planetę, a nie wyobrażasz sobie diety bez produktów odzwierzęcych? Zacznij od małej zmiany, na przykład nie jedz ich przez kilka dni w tygodniu. Taki drobiazg w ciągu roku da duży efekt, a metoda małych kroków sprawdzi się lepiej, niż podejście 100% albo nic.

 

Więcej sekretów kuchni roślinnej poznasz na naszym blogu.

 

 

Źródła:

• Ewa Pyrzynska, Dieta wegetariańska w świetle zasad prawidłowego odżywiania – postawy i zachowania wegetarian w Polsce, 2013,
• Janina Blikowska, Joanna Ćwiek, Polacy potrafią pościć, 2017,
• Jarosław Dumanowski, Maciej Nowicki, Kuchnia polska Tradycja, teraźniejszość, wspólnota, 2019,
• Joanna Hasiak, Wegetarianizm i weganizm: zanim to stało się modne, 2019,
• Jurij Herasymczuk, Staropolska postna kuchnia, 2019,
• Natalia Dorsz, Rodzaje wegetarianizmu. Wszystkie odmiany wegetarianizmu, 2021,
• Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk, Stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN w sprawie wartości odżywczej i bezpieczeństwa stosowania diet wegetariańskich, 2019.